En waarom dan wel ?

Paradoxaal genoeg lijkt juist het verstrekken van informatie tot een grotere informatiebehoefte te leiden. Raar verhaal, want op den duur zal deze stelling, per definitie, nooit stand kunnen houden. In ieder geval wordt ik steeds vaker geconfronteerd met vragen over de beweegredenen van mijn voornemen. De meest gehoorde is: “Waarom ga je nou eigenlijk zo’n roteind lopen?”, of “Wat bezielt die gozer om helemaal te voet naar Santiago te willen gaan?”. Filosofische geesten komen doorgaans met: “Wat heeft je ertoe bewogen om zo’n belangrijke stap in je leven te willen zetten?” Het kan ook wat korter door de bocht en dan krijg je vragen variërend van: “Ben je wel helemaal lekker in je bovenkamer?” tot “Heb je soms problemen met je vrouw….?”

Goed beschouwd is de tocht naar Santiago de Compostella een complex fenomeen dat zich heden ten dage op de snijlijn bevindt van vrijetijdsbesteding, zingeving en cultuurgeschiedenis. Vanuit diverse invalshoeken is het dus mogelijk deze pelgrimage te benaderen. Daarmee rijst de vraag wat een pelgrim eigenlijk is. Het lijkt erop dat het gaat over een figuur die we uitsluitend kennen als een personage dat opduikt in middeleeuwse schilderijen en verhalen. De herontdekking van de Jacobsweg in de 2e helft van de vorige eeuw heeft ervoor gezorgd dat de pelgrim herboren is. Maar wie is deze figuur en wat betekent pelgrimeren vandaag?

De pelgrim van vandaag leeft in de 21e eeuw en wat hij ervaart moeten we zien in de spiegel van onze hedendaagse samenleving. Hoe beleven wij onze vrije tijd? Hoe gaan wij om met ons verleden en wat betekent zingeving? Vragen die elk op zich al zeer complex zijn. Volgens de Nederlandse historicus Johan Huizinga kunnen de basiskenmerken van een “spel” worden toegepast op de hedendaagse pelgrimage. Even voor de vorm: spelen is een ernstige bezigheid. Het vraagt concentratie en voorbereiding. Het spel is een volledig vrije handeling. Het motief om te spelen ligt in het spel zelf. We spelen niet omwille van iets anders. Passen we dit toe op de tocht naar Santiago dan hebben we meteen een kenmerk te pakken waarin de moderne pelgrim verschilt van zijn middeleeuwse voorganger. De oorspronkelijke pelgrim vond zijn doel in de kathedraal van Santiago. Hij wilde aanwezig zijn bij de heilige en zijn relieken kunnen aanraken. Hoe hij daar kwam en wat er onderweg allemaal gebeurde was volledig ondergeschikt.

Tegenwoordig is de zaak omgedraaid; niet het eindpunt is belangrijk, maar de weg ernaartoe. De tocht zelf is tot doel verheven. In ieder geval is het duidelijk dat een tocht naar Santiago niet nuttig is. Thuisblijvers hebben het gelijk absoluut aan hun kant: naar Santiago gaan dient tot niets. De enige reden waarom men dit doet ligt in de tocht zelf, in wat onderweg ervaren wordt. Daarom is het ook zo moeilijk uit te leggen wat het betekent om zo’n onderneming te willen opstarten. Net zoals het moeilijk is om uit te leggen hoe leuk het is om te schaken aan iemand die niet kan schaken.

In het klooster van Roncesvalles, een beroemde en historische halteplaats op de zuidflank van de Pyreneeën, is er kennelijk een gastenpater actief die een fervent aanhanger is van het bijhouden van pelgrim-statistieken. Het formulier waarop de gegevens van de pas gearriveerde pelgrim worden genoteerd, is opgezet als een multiple choise-toets. Bij het “Motief van de reis” bijvoorbeeld kan “religieus”, “cultureel”, “vriendschap”, “sportief” of “anders” worden aangekruist. Ik heb zo’n slordige 1750 km te tijd om na te denken wat ik zal aankruisen, maar ik heb nu al de aandrang om alle vakjes aan te vinken en er zelfs een paar bij te zetten.

(Met dank aan Dirk Aerts en Herman Vuijsje)